Şorun fəlsəfəsi

Günlərin bir günü ortabab bir şirkət qərara gəlir ki, bir brend yaratsınlar. Böhrandır, hər yerdə alver düşüb aşağı. Bu şirkətin sahibi də, marketoloqu da hardansa eşidir ki, bəs bazara ucuz nə gətirsən satılacaq. Daxili istehsal, hökümət də stimullaşdırır zad… qoyulurlar yola. Bu fikirlə müdir marketoloqa tapşırır ki, get fikirləş gör nə istehsal etsək yaxşı olar. İclas edirlər. İclas 2-3 saat davam edir. İclasın yekunu tam olmasa da, belə qənaətə gəlirlər ki, sən demə şirkət müdiri çoxdan bilirmiş ki, bir gün belə vəziyyət, yəni böhran yaranacaq. Nəinki bilirmiş, hətta iclaslarda da hər dəfə deyirmiş ki, bəs hazır olun, planlarınızı yazın və s. İclasdakılar da qulaq asa-asa xatırlamağa çalışsalar da ki, müdir görəsən nə vaxt deyib ki, devalvasiya olacaq, böhran olacaq – tapa bilmirlər. Amma özlərini elə aparırlar ki, sanki eşidiblər, amma heyf ki, çox üzərinə düşməyiblər, iş çoxluğundan bu məsələ yaddan çıxıb. Qısası hər iki tərəf yalan dediyini bildiklərinə görə məsələni çox uzatmırlar.

Nəisə. Vaxt keçir, marketoloq bir neçə layihə ilə gəlir müdirin hüzuruna. Təqdimatlar ard-arda izah edilir. Bir neçə brend yaratma təklifi olur. Marketoloq da təqdimatları samballı göstərmək üçün google-da “biznes plan, how to write business plan, how to create new brand in times of crisis” falan sözlərlə axtarış edib bir neçə fayl yükləyir. O fayllardan lazımı bəzəkli cümlələri, bir neçə maraqlı statistikanı götürür. Çalışır ki, kənardan maraqlı görünən, söz yığını olsa da bəzəkli görünən bu cümlələri, fikirləri təqdimatda yeri gəldi-gəlmədi necəsə istifadə etsin. Elə edir də.

Əl-qərəz, versiyalardan birinin üzərində dayanırlar. – ŞOR. Bəli, marketoloq təklif edir ki, bəs bazarda hər şeyin od tutub yandığı bir vaxtda, biz hamımız üçün yaxşı tanış olan, amma yaxşı tanış olduğu qədər də bir az hörmətsiz sayılan ŞORU brend etsək, həm bizə ucuz başa gələr, həm də müştəri brendləşmiş şoru görüb bəyənər, təmiz, gigiyenik olmasına, onu istehsal edən şirkətə görə etibar edər falan.

Deməli, təqdimat də təxmini belə qurulub. Təqdimatın ilk səhifəsində yekə hərflərlə “X şirkəti üçün yeni ŞOR brendinin yaradılması” yazılır. İçəridə ölkədəki vəziyyət barədə qısa informasiya yazılır, bir-iki excell cədvəli ilə statistika falan paylaşılır, onlar da statistika komitəsinin saytından 2005-2009-cu illərə aid olur. Amma marketoloq bir az fantaziyasını qatıb, təxmin edir ki, illik filan qədər artım olduğunu nəzərə alsaq proqnozlaşdırmaq olar ki…… nə isə. Bu hissəni adətən təqdimatda heç kim oxumur, elə marketoloq da onu ancaq yazanda oxuyur, bilir ki, sadəcə olmalıdır deyə var, işə elə də yaramır. Nə bilim, başlayır Azərbaycanda şor istehlakının qədimdən gələn ənənələrindən girib atalarımızın şor haqqındakı deyimlərindən çıxmağa. Sonra şorun swot analizi edilir, marketoloq burada şor işinin müsbət, mənfi, imkanlar, təhlükələr falan bölmələrini doldurur. Bu hissə də adətən oxunmur. Təhlükələrdə məsələn, yazır ki, 3-cü devalvasiya ola bilər, yenidən monopoliya yarana bilər, bazara xaricdən rəqib girə bilər və s. Bu arada hər slayda da şorun müxtəlif pozalardan çəkilmiş şəklindən qoyur. Sonra məsələ gəlir ad hissəsinə. Burada bir neçə ad təklif edir: Öz Şor, Zor Şor, Şor Göz, Bizim Şor və s. Bu hissəyə adətən çox fikir vermir. Bilir ki, onsuz da müdir nə ad istəsə o olacaq, amma quş xatirinə yazmalıdır axı. Hətta müdirlə arasındakı səmimiyyətdən istifadə edib məzəyə ad hissəsinə bu adı da yazıb sonda smaylik işarəsi qoyur – Of Şor 🙂 Ürəyinin dərinliyində fikirləşir ki, müdirə təqdim edəndə deyəcək ki, gəlin belə ad qoyaq, hamının marağına səbəb olacaq. Müdir də buna deyəcək ki, “dəlisən? məni zibilə salmaq istəyirsən?” bu da üzdə bir az dirəşəcək, sonra geri çəkiləcək. Geri çəkilərkən də müdirə “marketinqdə belə kreativliklər etmək hərdən lazım olur, amma bunu hamı başa düşmür, xaricdə bunu etsəm asfdfsgghghg” deyib söz soxacaq. Bu da belə.

Təqdimat hazır, brend nə olacaq bilirlər. Brendə müdirin dolayı yolla təklif etdiyi ad yekdilliklə qəbul edilir. İndi qalır əsas məsələ. Brendin fəlsəfəsi. Təcili şorun fəlsəfəsi olmalıdır. 90% müdirin istəyilə şora belə fəlsəfə düşünürlər ki, “Bu şor o şordan deyil” konseptindən irəli çıxaraq 360 dərəcə kommunikasiya etsinlər. Yəni bu brend bazara girəndə o biri şorlardan fərqli olaraq bunun xarakteri olacaq, bu ağır şordur. Özünü hər yerdə göstərmək istəmir, hər tədbirdə sponsor falan olmayacaq. Qızlar bu şorla şəkil çəkdirmək istəyəcək, amma bu naz edəcək. Facebookda, instagramda falan şor_official adlı account da açırlar. Bazardakı o biri şorların heç birində brend fəlsəfəsi, xarakteri yoxdur. Onlar sadəcə şordur. Amma bu isə fərqli olmalıdır. Və kommunikasiyasında da hər yerdə özünü reklam etməyəcək. İnsanlar bu şoru yeyərkən hiss etməlidirlər ki, nə bilim I dünya müharibəsinin yekunu kimi gəmidəki müqavilə imzalanması mərhələsinin fasiləsində iştirakçı dövlətlər stres atmaq üçün bu şordan yeyiblər. Böyük ictimai xadimlər ən ağır anlarında bu şora üz tutub, ən varlı insanlar uşaqlığında bu şorla böyüdüyünü deyib və buna görə ofisinin qabağında şora heykəl qoyub və s. kimi sözləri – marketinq mütəxəssisi yazıb müdirə təqdim edir. Bəli, artıq şorumuzun fəlsəfəsi də hazırdır.

Marketoloq artıq dost-tanışına fərəhlə guya gizlincə elan edir ki, “səbr edin görün bazara bomba kimi şor gələcək. Öz xarizması, fərqli aktivliklər, kreativ outdoorlar, qanqster tipli video çarx falan” Dostları da səbrsizliklə gözləyirlər ki, görək bu şora necə fərqli don geyindirmək mümkündür. Bu isə öz növbəsində artıq kommunikasiya kanallarını tapır, yerləşdirmə planları alır, fərqli agentliklərlə danışıqlara gedir və s. Bazardakı agentliklər də işi götürmək adına şora fəlsəfə yapışdırılmasını ağız dolusu tərifləməyə başlayırlar, guya bazarda gec-tez bu olmalı idi, kimsə çıxıb şora xarakter verməli idi, gecikirdik, amma şükür ki, belə şirkətlər, belə marketoloqlar var və onlar ölkədə sektorun inkişafına tövhə verirlər zad… İşi almayan agentliklər isə həmişə olduğu kimi bildi-bilmədi zəhərlərini bolluca tökürlər.

Gün gəlir çatır və artıq yeni şor brendi istehsal edilib anbarlara yığılır. Satış komandası qısa müddətdə şoru marketlərə dağıtmağa başlayır. Bütün marketlərə də deyirlər ki, baxın a, bu şor o şordan deyil, bu alayı şeydir. Bunu yeyəndə özünüzü devalvasiyadan əziyyət çəkməmiş sahibkar kimi hiss edəcəksiniz, bunu yeyən qadının pəhrizə, aztv-yə baxmağa ehtiyacı olmayacaq, onlar təbii yolla arıqlayacaq, hətta vəziyyət o yerə çatacaq ki, bu şordan qramla sumkalarında gəzdirəcəklər. Reklam kampaniyası geniş olacaq, amma baxın a, biz hər yerdə olmayacağıq. Nədə hər marketə verəsi deyilik, Sizə veririksə malı, deməli siz də seçilmiş, öz xarizması olan marketsiz. Marketlər həvəslənir ki, bu maldan məndə də olsun.  Hətta biri deyir ki, gəlin şorun açılışını bizim marketdə edək. Özü də pulsuz. Marketoloq sevincək müdirə deyir ki, bəs filan market şorumuza pulsuz açılış təklif edir öz marketində. Razılaşırlar. Marketinq müdiri fürsətdən istifadə edib tez çoxlu bayraqlar sifariş verir. Ümumiyyətlə bu marketinq müdiri hesab edir ki, nəsə bəhanə tapıb ayda 1-2 dəfə bu bayraqlardan asmaq lazımdır. Onda müştərilər yeni nəsə olduğunu düşünəcək, gəlib alver edəcəklər. Bir az alver zəifləyən kimi bəhanə tapıb bu bayraqları sifariş edir. İndi də şoru bəhanə edib bayraq sifariş edir. Məsələ açılış tarixinə gəlir. Marketoloq müdirə açılış üçün ölkə əhəmiyyətli günləri təklif edir, müdir isə onu dinləyib sonda sevgilisinin ad günü olan günü seçir. Öz aləmində ona belə sürpriz hazırlayacaqdı. Dilxor olan marketoloq isə bilmir ki, açılış tarixini hansı fəlsəfə ilə əlaqələndirsin, elan edir ki, guya bu gün dünyada şor günü kimi qeyd edilir, bizim də açılışı bu günə salmağımız əbəs deyil.

Nə isə ki, brendin açılışını da edirlər. İndi əsas məsələyə büdcələrin təsdiq məsələsi gəlib çatır. Bu an yada düşür ki, bəs satış proqnozu hazırlanmayıb. Bazara giriş büdcəsi isə 200 min azn civarıdır. Müdir bilmir necə yolla söhbəti fırladıb planlaşdırılmış işləri görməsin. Marketoloq isə hamıya ağızdolusu danışdığından, fəlsəfə məsələlərinin dərininə girdiyindən dilxor olur ki, bəs bu reklamlar olmasa camaata nə deyəcək. Beləcə günü günə yola verirlər və brendin düz-əməlli reklamı hazırlana bilmir. Müdir heç cürə büdcəni təsdiq etmir. Ertəsi gün isə növbəti şok yaşanır. Marketoloq işə gəlir ki, müdir ona mail yazıb dostu Əhmədin təşkil etdiyi Köpük Partisinə sponsor olmağı tapşırır. Marketoloq ha çalışır izah eləsin ki, bəs bizim fəlsəfəmiz var, biz köpük partisində ola bilmərik, şor hara köpük hara, amma xeyri olmur. Şorun fəlsəfəsinə ilk zərbə elə burda dəyir. Marketoloq əməllicə dilxor olur, amma çarə yoxdur, ya razılaşacaq, ya da razılaşacaq. Bu minvalla öncədən hazırlanan plan demək olar ki, tamamən dəyişdirilir.

Plan dəyişdikcə fəlsəfə də yaddan çıxmağa başlayır. Artıq marketoloq hamı kimi öncədən büdcəsi, limiti olmadığına görə hansı tutar-tutar deyib qabağına çıxan nə aktivlik, nə təklif varsa, onu rəhbərə yönləndirir. Rəhbər də öz əhval-ruhiyyəsinə uyğun olaraq hansınasa hə, hansınasa yox deyir. Bu arada bir-iki yerdən də tapşırıqlı dəstək olma sifarişi gəlir və şorun fəlsəfəsi alt-üst olur.

Vaxt gedir, satışlar özünü doğrultmur. Vəziyyət kritik həddə çatanda qızğın müzakirələr başlayır. Marketoloq özü üçün səbəbləri artıq yazıb hazır gəlir. İclasda niyə satış yoxdur sualına, marketoloq müştəri bizim məhsulun fəlsəfəsini başa düşmədi deyə cavab verir. Bu adətən uğursuz menecerlərin verdiyi cavab sayılır. Bəli, mal satılmadısa, günahkar müştəridir, günahkar onu satandır, amma qətiyyən o, özü deyil. Biz öz kommunikasiyamızda büdcəmizi kəsdik deyə istəyimizə nail olmadıq deyir falan. Amma dili gəlib deyə bilmir ki, Siz özünüz fəlsəfəni məhv etdiniz. Mən də axına qoşulub hamı kimi işlədim.

Romada özünü romalı kimi apar sloqanı marketoloqun bu aralar ən sevdiyi təsəlli cümləsi olur. Bir az da həvəsdən düşür. Günlər irəlilədikcə həyat da öz axarı ilə gedir. Yazılan çox şey yazıldığı, deyilən çox şey deyildiyi kimi getməsə də duruma uyğunlaşma prosesi gedir. Bütün bunların fikrini çəkə-çəkə facebookda dolaşmağa başlayır. Elə bu vaxt telefonuna 2 bildiriş gəlir. Həvəssiz açıb baxır ki, 2 mail alıb. Mailin biri müdirindən gəlib. Maildə birbaşa müdirə çıxan hansısa şirkətin təklifi yönləndirilib və onlarla görüşülməsi xahiş edilib. Əlavə olaraq da bir nömrə verilib, hansı ki, icra hakimiyyətinin nümayəndəsidir, ona nəsə göndərmək lazımdır. 2-ci maildə isə green card udması haqqında məlumat var. Şorun fəlsəfəsinə başı o qədər qarışmışdı ki, təmiz yadından çıxmışdı ki, green card cavabları artıq çıxıb.